डोल्पा न्युज डेस्क।पत्रकारिता लेखेर, बोलेर खाने पेशा हो । एउटा पत्रकारको इज्जत, प्रतिष्ठा, मान, सम्मान र पैसा उसले लेखेका, बोलेका शब्दबाट प्राप्त हुने गर्दछ । शब्दसँग खेल्नुपर्ने भएकाले पत्रकारलाई शब्द सम्बन्धी ज्ञान हुन जरूरी छ । जसका लागि उसले पढ्नै पर्छ ।
अहिले नेपाली पत्रकारिताको कुरा गर्दा सबैले पत्रकारलाई सजिलै पत्याउने अवस्था छैन । पत्रकारिताले पहिला जति महत्व र सम्मान पाउँथ्यो अब त्यो घट्दै गएको छ । यसको मुख्य कारण विश्वसनीयता हो । हामीले हाम्रा पाठकको विश्वास गुमाउँदै गयौं ।
अहिले पत्रकारिताले राज्यको चौथो अङ्ग भएर होइन राजनीतिक दलको भ्रातृ सङ्गठन बनेर काम गर्न थाल्यो । स्वार्थ समूहसँग मिलेर कसैलाई नायक त कसैलाई खलनायक बनाउने काम भए । पत्रकारिताको सिद्धान्तमा आधारित रहेर काम गर्ने पत्रकार औंलामा गनिने मात्रामा छन् । पूर्वाग्रही बनेर पीत पत्रकारिता गर्ने जमात ठूलो भयो । वर्तमान समयमा नेपाली पत्रकारिताको सबैभन्दा ठूलो समस्या यही हो ।
यो समस्या आउनुको मुख्य कारणमध्येको एक पत्रकारिता नपढेरै पत्रकार बन्नु हो । जसलाई पत्रकारिताको धर्म, पत्रकारिताको सिद्धान्त र एउटा पत्रकारमा हुनुपर्ने नैतिकता के हो भन्ने कुरासम्म पत्तो छैन, तिनैले पत्रकारिताका नाममा लुटेर खान थाले । एउटा मानिसमा हुनुपर्ने नैतिकता उसमा भएन भने उसले समाजलाई हानि गर्दछ । नेपाली पत्रकारितामा पनि भएको यही हो ।
यसो भनिरहँदा सबै पत्रकारिता नपढेका पत्रकार एउटै हुन् भन्न खोजेको पक्कै होइन । थुप्रै त्यस्ता पत्रकारहरू हुनुहुन्छ जसले नेपाली पत्रकारितामा ठूलो योगदान पुर्याउनुभएको छ । उहाँहरूको योगदानलाई बिर्सन सकिंदैन ।
तर पछिल्लो समय पत्रकारितामा बढेको विकृतिलाई आँखा चिम्लेर नकार्न पनि मिल्दैन । पत्रकारको धर्म निष्पक्ष ढङ्गले कलम चलाउने हो । व्यक्तिगत स्वार्थका लागि कलम चलाएर कसैलाई माथि उठाउने त कसैलाई गिराउने हैन । त्यसैले अब पत्रकारितालाई सुधार्ने हो भने पहिला पत्रकार स्वयम् सुध्रिन जरूरी छ ।
के पत्रकार र युट्युबर एउटै हो ?
धेरैले पत्रकार भनेपछि युट्युबरलाई नै पत्रकार सम्झिने गर्छन् । हेर्दा दुवैको काम एउटै जस्तो देखिए पनि यी दुवै फरक पेशा हुन् । पत्रकारिताको छुट्टै प्रक्रिया र आचारसंहिता हुन्छ । एउटा पत्रकार सञ्चारमाध्यमको नीति र सम्पादकीय प्रक्रियामा बाँधिएको हुन्छ । उसले त्यो नियमको पालना गर्नुपर्ने हुन्छ ।
तर युट्युबर स्वतन्त्र हुन्छन् । उनीहरूका लागि छुट्टै कुनै आचारसंहिता बनेको छैन । युट्युबरहरू आफ्नै च्यानल खोल्छन् र इच्छा अनुसारका सामग्री निर्माण गरेर पोस्ट गर्ने गर्छन् । तर केही प्लेटफर्मका नीतिहरू भने उनीहरूले पनि पालना गर्नुपर्ने हुन्छ ।
पत्रकार पत्र-पत्रिका, रेडियो, टेलिभिजन जस्ता संस्थाहरूका लागि काम गर्छन् । उनीहरूको रोजगारी औपचारिक हुन्छ । पत्रकारले लेख, रिपोर्ट, समाचार तथा अन्तर्वार्ताको रूपमा तार्किक तथ्य प्रस्तुत गर्छन् । सही तथ्य जनतालाई सूचित गर्नमा पूर्ण रूपमा जवाफदेही हुन्छन् । उनीहरूको ध्यान जनताको विश्वास जित्ने हुन्छ ।
युट्युबरमा यो सबै कुरा समेटिएको हुँदैन । उनीहरूले इच्छा अनुसारका सामग्रीहरू भिडियोको रूपमा प्रस्तुत गर्छन् । उनीहरूको प्रस्तुतीकरण अनौपचारिक, रमाइलो वा व्यक्तिगत पनि हुन सक्छ । भिडियो सामग्रीहरूमा केही समाचार वा सूचना समेटिएका हुन सक्छन्, तर त्यो औपचारिक नियमले पत्रकारको जस्तो जिम्मेवारीपूर्ण हुँदैन ।
युट्युबरहरूले सूचना, मनोरञ्जन, शिक्षा जस्ता विभिन्न प्रकारका भिडियो सामग्री प्रस्तुत गर्छन् । त्यसको प्रमुख उद्देश्य नाफा र प्रसिद्धि कमाउने हो । जसका लागि उनीहरूले न त गलत तथा भ्रामक सूचना फैलाउन पछि पर्छन् न त कुनै व्यक्तिगत गोपनीयताको कुरा ध्यानमा राख्छन् ।
पीडित वा प्रभावित व्यक्तिलाई थप पीडा हुने गरी सूचना सम्प्रेषण गरेका हुन्छन् । समाजमा हिंसा, निराशा, घृणा र उत्तेजना फैलाउने किसिमका नग्न, क्षत-विक्षत र बीभत्स दृश्य आफ्ना भिडियोमा राखेका पाइन्छन् । जुन पत्रकारिताको आचारसंहिता भन्दा ठिक विपरित छ । यस्ता क्रियाकलापले गर्दा सबै युट्युबरहरू माथि प्रश्न उठ्ने गरेको छ ।
तर त्यस्ता थुप्रै युट्युबरहरू पनि छन् जसले आफ्नो युट्युब मार्फत राम्रा सामग्री प्रस्तुत गरेर चर्चा कमाएका छन् । उदाहरणका लागि भारतका चर्चित युट्युबर ध्रुव राठी र नेपालका भोजराज थापा ।
अहिलेको सूचनाप्रविधिको युगमा युट्युब पनि आमसञ्चारको एक माध्यम । यसबाट धेरै सूचनाहरू प्रवाह भइरहेका हुन्छन् । र यस मार्फत पनि पत्रकारिता गर्न सकिन्छ । तर युट्युबलाई तबसम्म पत्रकारिता मान्न सकिंदैन जबसम्म युट्युबरले पूर्ण रूपमा पत्रकारिताको आचारसंहितामा रहेर सूचना प्रवाह गर्दैनन् । बाँकी कुरा त पाठक, श्रोता, दर्शक आफैंले छुट्याउने हो ।
(अनलाइन खबर देखि केही अंश )